Sıradışı bir fizikçi Prof. Dr. Mete Atatüre. Bir meslektaşının vurguladığı gibi yeni lider tanımına uyan özelliklere sahip. Kayseri’den Cambridge Üniversitesi Fizik Bölümü Cavendish Laboratuvarı’nın başkanlığına uzanan yoldaki başarıları sayılacak gibi değil. Önceki gün Rahmi Koç Bilim Madalyası’nın sahibi oldu. Kuantum teknolojileri ve ağları alanında yaptığı çığır açıcı araştırmaları var. Atatüre ile ödül töreni öncesi hoş bir sohbet ettik.
Sizi fizik alanına yönelten ne oldu?Fiziğe ilgim bir öğretmenimin yönlendirmesi ile oldu. Doğru yönlendirme ile merakımın ve bir şeye ilgi duymanın, ona zaman harcamanın beni nasıl heyecanlandırdığını ve mutlu ettiğini fark ettim. Bunu anladıktan sonra oradan devam ettim. Sevmesi kolay bir ders.
‘MÜFREDAT UYGUN OLMALI’
Öyle diyorsunuz da Türkiye’nin fizik ile bir problemi var. Üniversitelerin temel bilimler ve özellikle fizik bölümlerine rağbet yok, zaten bir kısmı kapatıldı bile. Ülkenin fizikle sorunu ne?Genel olarak öğrencilerin pek zamanı olmuyor, neyi neden öğrendiklerini hissettirebilmek, anlamaları gerek. Müfredatın ona uygun olması gerek. Bizim eğitim sistemimizde işin mekanik kısmına biraz daha önem veriliyor. Tamam o da önemli ama ‘Biz bu işi niye yapıyoruz’ sorusu var ya, “Hayatımda ne işe yarayacak” sorusu. Bunun yanıtını düzgün şekilde verebilen müfredat yapısı olsa ve öğretmenlere bu şekilde destek verilse fiziğe ilgi de artar.
Cambrigde’de bile fizik mezunlarının yüzde 40’ı fizik dışı alanlarda çalışıyor diyorsunuz. Fizikçi olmasanız bile fizik okumanın önemi nedir sizce?Alan dışı çalışmak istiyorsanız size en büyük katkısı, bir problemi önce tanımlayabilmek ondan sonra da onun çözümünü bulma çabası. Öğrenmeyi öğreniyorsunuz. Var olan problemleri çözmeyi öğrenmekten çok, yani ayaklı kütüphane olmaktan çok bilinmeyen bir konuyla nasıl uğraşabileceğinizi öğretiyor size. Fizik de bunun en kilit parçası.
Cavendish gibi dünyanın en saygın fizik laboratuvarlarından birinin başındasınız. Kuantum neden önemli?Şu anda doğada gözlemleyebildiğimiz olaylar hakkında açıklayabildiğimiz en kapsamlı model ve teori kuantum. Klasik fiziğin yanlışlanabildiği durumlar var ve biz bunları artık laboratuvarda bile göstere-biliyoruz. Ancak kuantum fiziğinin yanlışlayabildiğimiz bir yönü henüz bulunmuyor. Daha gelişme sürecinde. Bundan 100 yıl sonra kuantum fiziğini nasıl anlatırız dediğimizde muhtemelen bundan çok daha farklı şeyler söyleyeceğiz. Ama doğayı ve evreni anlama konusunda elimizdeki en iyi teori şu anda bu. Yani kuantum. Fakat en tutarlı olan modelin bir yandan da bizim hayatımızda anlaması çok zor olan bazı öğeleri olduğunu tespit ediyoruz. O garip özellikler aslında doğru ama bizim algımızda uyuşmuyor. Biz laboratuvarda, bu garip diye adlandırdığımız öğeleri (yani uzak mesafe dolanıklığını, süper pozisyon gibi) kuantum özelliklerini kullanarak işe yarar hale getirme şansını deniyoruz. Burada da iki alan var, biri kuantum iletişim ağları, diğeri ise kuantum sensörler. Ben bu ikisinin üzerine odaklanıyorum. Tabii kuantum hesaplama ve güvenlik komünikasyon gibi başka faktörler de var.
Kuantum iş yapış şekillerini de değiştiriyor. Bir yandan da süper bilgisayarlar, daha hızlı molekül keşifleri... Ne amaçlanıyor?Evet gelişen teknolojilerin ve yapay zekânın da etkisiyle her şey hızlanıyor. Henri Ford örneği verirsem daha hızlı atlar bunlar, her şeyi hızlandırıyor ama büyük devinimi ne yaratır sorusunun yanıtı şu anda kuantumda. Farklı evreye geçiş, yani büyük atlayış kuantum olabilirse olacak. Eğer olmazsa başka şeyler girecek devreye.
‘BİLGİYE İHTİYAÇ VAR’
Türkiye kuantumun neresinde?Türkiye’de kuantum konusunda yetenekli arkadaşlar var. Endüstri de yavaş yavaş bu konuya hâkim olmaya başladı, girişimleri olan önderler var. Ama toplumun biraz daha bu konuda bilgiye ihtiyacı var. İngiltere, Avustralya, Amerika’da olduğu gibi o ekosistemi oturtmak gerek. Türkiye bundan 10 yıl, 20 yıl sonra nerede olmayı hedefliyor? Bu soruyu sormalı ve ona göre planını yapmalı. Eğer Türkiye’den bir öneri olursa elimden geldiğince destek olurum.
ÖNCÜ BİLİM İNSANLARINA VERİLİYOR
Dönüşümlü olarak bir yıl fen, mühendislik ve tıp bilimleri ve sonraki yıl da idari, sosyal, insani bilimler ve hukuk alanlarında verilen Koç Üniversitesi Rahmi M. Koç Bilim Madalyası, Türkiye’nin yetiştirdiği yurtiçinde veya dışında evrensel bilgi birikimine katkıda bulunmuş henüz 50 yaşını tamamlamamış başarılı ve öncü bilim insanlarına veriliyor. 2016 yılından beri verilen Koç Üniversitesi Rahmi M. Koç Bilim Madalyası sahibi bilim insanlarının listesi:
2016-Prof. Dr. Aydoğan Özcan-Elektrik ve elektronik mühendisliği, biyomühendislik. 2017-Prof. Dr. Daron Acemoğlu-Ekonomi. 2018-Prof. Dr. Metin Sitti-Elektrik ve elektronik mühendisliği, robotik. 2019-Prof. Dr. Filiz Garip-Sosyoloji. 2020-Prof. Dr. Hatice Altuğ-Biyomühendislik. 2021- Prof. Dr. Ali Hortaçsu-Ekonomi. 2022-Prof. Dr. Bilge Yıldız-Nükleer bilim ve mühendisliği, malzeme bilimleri ve mühendisliği. 2023-Prof. Dr. Ayşe ZarakolUluslararası ilişkiler ve siyaset bilimi. 2024-Prof. Dr. Mete Atatüre-Fizik.
‘DÖNÜŞÜM YARATMA POTANSİYELİNE SAHİP’
Türkiye'nin yetiştirdiği, evrensel bilgi birikimine katkıda bulunan başarılı bilim insanlarını ödüllendirmek amacıyla verilen Koç Üniversitesi Rahmi M. Koç Bilim Madalyası, bu yıl dokuzuncu kez sahibini buldu. Cambridge Üniversitesi Cavendish Laboratuvarı Başkanı Prof. Dr. Mete Atatüre, kuantum teknolojileri ve ağları alanında yaptığı çığır açıcı araştırmalarıyla Koç Üniversitesi Rahmi M. Koç Bilim Madalyası’na layık görüldü.
‘BÜYÜK GURUR’
Madalya sahibini takdim eden Koç Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Metin Sitti, “Kuantum optiği ve kuantum teknolojileri alanında sunduğu olağanüstü ve öncü katkılarıyla kuantum sistemlerinin temel prensiplerinin anlaşılmasına ve bu alandaki bilgi birikiminin derinleşmesine sağladığı önemli katkıları nedeniyle bu yılki madalyayı Prof. Dr. Mete Atatüre’ye verdik.
Bu araştırmalar, yalnızca veri güvenliğini artırmakla kalmayıp sağlık ve enerji gibi kritik alanlarda da dönüşüm yaratma potansiyeline sahip. Türkiye’den çıkan ve dünya çapında ses getiren bilim insanlarımızın başarılarını ödüllendirmekten büyük gurur duyuyoruz” dedi.