ReutersSibirya'da bir petrol rafinerisi
ABD, Rusya ve İran'a yönelik yaptırımları artırırken, en karlı ihracat ürünleri olan petrolü hedef alıyor.
Washington, iki ülkenin de yasa dışı yollardan petrol taşımak için kullandığı, takip etmesi zor "gölge filolarını" hedef aldı.
Yaptırımlar, Rus ve İran petrolünün en büyük müşterisi Çin'in petrol tedarikini kesintiye uğrattı. Bu hamle, dünyanın geri kalanında da petrol arzında açık oluşturdu ve petrol fiyatlarının sert bir şekilde yükselmesine sebep oldu.
Trump yönetimi, Rus ve İran petrolüne yönelik daha sıkı yaptırımlar uygulayabilir ve bu da petrol fiyatlarının daha da artmasına sebep olabilir.
Rusya ve İran ne kadar petrol ihraç ediyor ve kim satın alıyor?
Rusya petrol ihracatı verilerini gizli tutuyor, ancak bir veri kuruluşu olan Uluslararası Enerji Ajansı'nın (IEA) tahminlerine göre Rusya günlük 7,33 milyon varil petrol ihraç ediyor.
Enerji ve Temiz Hava Araştırmaları Merkezi'ne göre Rusya, Çin'in başlıca petrol tedarikçisi. Rusya aynı zamanda Hindistan'ın petrol ithalatının üçte birini sağlıyor.
Hem İngiltere hem de ABD, Rusya'dan petrol ithalatını Mart 2022'de yasakladı.
Rusya her yıl petrol satışından yaklaşık 190 milyar dolar kazanıyor, bu gelir de Ukrayna savaşını finanse etmesine yardımcı oluyor.
Yedi büyük ekonomiye sahip ülkeden oluşan G7 grubu, Rus petrol ithalatında varil başına 60 dolar tavan fiyatı uyguluyor. G7 ülkelerinin her biri bu kısıtlamayı yetki alanlarındaki nakliyat ve sigorta şirketleri aracılığıyla dayatıyor.
Ancak enerji ve emtia verisi şirketi Argus Media'dan Neil Fleming, "Tavan fiyat etkisiz oldu. Geçen yılın büyük bölümünde Ural ham petrolü gibi Rus petrolü varil başına 60 doların üzerinde, hatta bazen varil başına 75 doların üzerinde ülke dışına satıldı" diyor.
Getty ImagesRusya ve İran yasadışı biçimde petrol taşımak için "gölge filolar" kullanıyor
İran da petrol ihracatı verilerini gizli tutsa da, günde yaklaşık 1,7 milyon varil sattığı, bu miktarın 1,2 ila 1,3 milyon varilinin de Çin'e gönderildiği düşünülüyor.
Bazı haberlere göre İran, Hindistan'a da günde 400.000 varil petrol satıyor.
ABD, 2012'den beri İran petrolünün ithalatını ve İran'ın petrol ihracatıyla uğraşan yabancı şirketlerin ABD'de faaliyet göstermesini yasakladı.
ABD İran'ı, nükleer silah ve balistik füze geliştirmek ya da Hamas, Hizbullah ve Husiler gibi silahlı grupları desteklemek için kullanabileceği kaynaklardan mahrum bırakmak istiyor.
Donald Trump bu yaptırımları ABD başkanı olarak görev yaptığı ilk dönemde, 2019 ve 2020 yıllarında sıkılaştırdı.
Ancak İran yine de Çin'e büyük miktarda petrol ihraç edebiliyor. Bunun sebebi kısmen de, petrolün büyük çoğunluğunun "çaydanlık" adı verilen küçük rafineriler tarafından satın alınması.
Fleming"Bu rafinerilerin ABD ile hiçbir işi yok ve yaptırımları delmelerinin tespit edilmesi riski düşük" diyor.
Son dönemde Rus ve İran petrolüne yönelik hangi yaptırımlar getirildi?
Getty ImagesÇin'in İran petrol için başlıca varış noktası olan Shandong Limanı, ABD yaptırımlarına tabi olan tankerleri artık kabul etmiyor
Hem Rusya hem de İran'daki petrol ihracatçıları yaptırımlardan kaçınmak için ham petrol yüklerini farklı yöntemlerle taşıyordu. Rusya petrol tankerlerinden "gölge filo", İran da "karanlık filo" oluşturdu.
"Gölge filo" tankerleri, sahiplerinin kim olduğuna dair bilgilerin gizli tutulabildiği ülkelerde kayıtlı. Bu da yaptırımları deldikleri için Washington'ın tankerlerin sahiplerini cezalandırmasını zorlaştırıyor.
"Karanlık filo" tankerleri de seyirlerini gizli tutmak için denize açıldıklarında alıcılarını kapatıyor.
Biden yönetiminin son günlerinde yani Ocak 2025'te ABD, Rus ve İran petrolü taşıyan filolardaki 183 tankere ve iki Rus şirketine (Gazprom Neft ve Surgutneftegas) yaptırım uyguladı.
ABD, İran'ın İsrail'e yönelik saldırısına yanıt olarak Ekim 2024'te İran petrolü taşıyan tankerlere yaptırım . ABD aynı yılın Aralık ayında da hem Rus hem de İran petrolü taşıyan tankerlere yaptırım getirmişti.
Veri şirketi Kpler'den Homayoun Falakshahi, ABD'nin İran petrolü taşıyan gemilerin yüzde 23'üne, Rus petrolü taşıyan gemilerin de yüzde 9'una yaptırım uyguladığını söylüyor.
Falakashi "Çin'in ithal ettiği Rus ve İran petrolü miktarında yaklaşık yüzde 20-25 arası bir düşüş görüyoruz" diyor.
"Çin açıklarındaki denizlerde de yaklaşık 20 milyon varil petrol taşıyan gemiler bekliyor, ancak yüklerini boşaltamıyorlar. Bunun sebebi İran petrolünün başlıca varış noktası Shandong Limanı'nın yaptırım listesindeki hiçbir tankeri kabul etmemesi."
Hükümet kaynaklarının verdiği bilgiye göre Hindistan da Rusya'dan gelen, ABD'nin yaptırım uyguladığı petrol sevkiyatlarını almayı bırakacak.
Falakshahi'ye göre geçen son birkaç ayda petrol fiyatındaki artışın başlıca sebeplerinden biri, yaptırım haberleri.
Ocak ayında Rus petrol ihracatlarına uygulanan yaptırımlara dair haberler, Brent ham petrol fiyatının varil başına 80 doların üzerine çıkmasına, yani son beş ayın zirvesine yükselmesine sebep oldu. Varil fiyatı daha sonra tekrar 80 dolarn altına düştü.
Falakshahi "Rus ve İranlı petrol ihracatçıları her zaman bundan kaçınmanın bir yolunu bulacaklar, ham petrollerini başka gemilere aktarmak gibi" diyor.
"Amerikan gümrük vergilerinden kalıcı olarak etkilenmeyecekler, tabii daha fazlası yürürlüğe girmediği sürece."
Gelecekte daha katı yaptırımlar beklenebilir mi?
Düşünce kuruluşu Royal United Services Institute'tan (Rusi) Dr. Burcu Özçelik Trump'ın İran petrol sektörüne yaptırım uygulamasının da muhtemel olduğunu, çünkü ilk başkanlık döneminde bu sektöre "azami baskı" uyguladığını söyledi.
Özçelik, yasadışı petrol hareketlerinin "hem İran Devrim Muhafızlarına fayda sağladığını" hem de İran'ın farklı örgütlere verdiği desteğin finansmanını mümkün kıldığını" söylüyor.
Biden yönetimi Hizbullah ve başka gruplara para aktardığı iddiasıyla Yemen Kuveyt Ticaret ve Yatırım Bankası'na da yaptırım uyguladı. Özçelik Trump yönetiminin , İran adına benzer işler yapan Irak bankalarına da yaptırım uygulamayı düşünebileceğini belirtiyor.
Trump'ın 2019 ve 2020 yıllarında uyguladığı yaptırımlar İran'ın günlük petrol ihracatını yalnızca 500.000 varile düşürmüştü.
Trump'ın Rusya'nın petrol gelirini düşürmek amacıyla bu ülkeye yaptırımları da artırması bekleniyor.
Yine Rusi'den Tom Keatinge, "Şoke edici önlemler görebiliriz" diyor.
"Trump'ın şunu söylemesini bekliyoruz: Rus petrolü almaya devam ederseniz, ticaretinizi gümrük vergilerine tabi tutarız. Bunun yerine ülkeleri, ABD'nin de aralarında bulunduğu başka ülkelerden petrol almaya teşvik edebilir."
Rusya ve İran'ın petrol ihracatının azalması, 2025'te küresel piyasalarda arz eksikliği yaratarak fiyatları daha da yükseltebilir.
Düşünce kuruluşu Energy Institute üyesi Kate Dourian, "Yalnızca Suudi Arabistan'da muhtemelen piyasaya sürülebilecek günlük üç milyon varillik atıl kapasite bulunuyor, dünyanın tamamında da günlük altı milyon varil."
Ancak Dourian'a göre Trump'ı bekleyen zorluk, üreticileri yalnızca fiyatı düşürmek için piyasaya ilave petrol arz etmeye ikna etmek olacak.
Dourian "Üreticilerin yeni üretime yatırım yapabilmek için yüksek petrol fiyatlarına ihtiyacı var" diyor.