Türkiye'de son dönemde, Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) örgütüne yönelik yoğun operasyonlar düzenleniyor.
Operasyonlarda hem düzenlenen illerin hem de tutuklananların sayısının yüksekliği dikkat çekiyor.
Peki bu operasyonlarla ilgili neler biliniyor?
IŞİD'in Türkiye'de son dönemdeki faaliyetlerinde artış mı yaşanıyor?
Dünyada nasıl bir tablo var?
KİLİSE SALDIRISI
Son yıllarda büyük bir saldırıyla gündeme gelmeyen örgüt, İstanbul'un Sarıyer ilçesindeki Santa Maria Kilisesi'ne 28 Ocak 2024'te düzenlenen ve bir kişinin hayatını kaybettiği saldırıyı yaptığını açıkladı.
BBC İzleme Servisi'nden Mina Al-Lami saldırıyla ilgili yayımladığı analizinde, örgütün bu açıklamasında "Türkiye vilayeti" terimini kullanmasına dikkat çekti.
Al-Lami, örgütün 2019'daki videolarında "Türkiye vilayeti" terimini belli belirsiz kullandığını, bunun dışında hiç kullanmadığını ancak ilk kez bir saldırı üstlenme açıklamasında bunu kullandığını belirtti.
Getty Images28 Ocak'taki saldırı sonrası Santa Maria Kilisesi'nin önü
Al-Lami, saldırının "Türkiye vilayeti"ne atfedilmesinin örgütün yakın gelecekte daha fazla saldırı düzenlemek için yeterli kapasiteye sahip olabileceğini ya da bu izlenimi vermek istediğini göstermesi açısından önemli olduğunu belirtiyor.
Al-Lami, örgütün saldırıyla muhtemelen ülkede faaliyet gösterme niyetine işaret ettiğini ve bunun aynı zamanda tutuklamalara karşı bir yanıt olarak da görülebileceğini ekledi.
2024'TE 1399 OPERASYON
2024, Türkiye'de IŞİD'e yönelik yoğun operasyonların düzenlendiği bir yıl oldu.
Yıl sonunda açıklanan resmi veriler, örgüte yönelik operasyonların boyutunu ortaya koydu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, "2024'te ne yaptık?" başlığıyla 31 Aralık'ta paylaştığı sosyal medya mesajında, yıl içinde IŞİD'e yönelik 1399 operasyon yapıldığını söyledi.
İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya ise aynı gün yayımladığı mesajda, "57 ilde son 12 gündür devam eden GÜRZ-34 operasyonlarında 536 şüpheli örgüt üyesinin yakalandığını" açıkladı.
Yerlikaya operasyonların, Cumhuriyet Başsavcılıkları ile Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT), Emniyet Genel Müdürlüğü Terörle Mücadele Daire Başkanlığı ve İstihbarat Başkanlığı koordinasyonunda yürütüldüğünü belirtti.
Getty Images2022'de Türkiye'de yakalanıp tutuklanan, örgütün yöneticilerinden Bashar Hattab Ghazal Al Sumaidai
Yerlikaya operasyonların şu kentlerde düzenlediğini söyledi: Adana, Adıyaman, Afyonkarahisar, Ağrı, Amasya, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Batman, Bilecik, Bingöl, Bitlis, Bolu, Bursa, Çankırı, Çorum, Denizli, Diyarbakır, Düzce, Edirne, Elazığ, Eskişehir, Erzincan, Gaziantep, Hatay, Isparta, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş, Karabük, Kastamonu, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Kilis, Kocaeli, Konya, Kütahya, Malatya, Manisa, Mardin, Mersin, Muğla, Nevşehir, Niğde, Ordu, Osmaniye, Rize, Sakarya, Samsun, Sivas, Şanlıurfa, Trabzon, Van, Yalova ve Yozgat.
Yerlikaya şüphelilerin "örgüt içerisinde faaliyet yürüttüğü, örgüte finans sağladığı ve çatışma bölgeleriyle irtibatlı olduklarının tespit edildiğini" açıkladı.
DEVAM EDEN OPERASYONLAR
Bakan Yerlikaya, 3 Ocak'ta yaptığı açıklamada ise "son bir hafta içinde 17 ilde düzenlenen GÜRZ-35 operasyonlarında 42 şüphelinin yakalandığını" duyurdu.
Yerlikaya operasyonların; Adana, Ankara, Balıkesir, Batman, Bursa, Bitlis, Diyarbakır, Edirne, Gaziantep, İstanbul, Kahramanmaraş, Karabük, Kayseri, Kocaeli, Mardin, Mersin ve Şanlıurfa'da düzenlediğini belirtti.
Bu şüphelilerin, "örgüte üye olduğu, örgüte finansman sağladığı ve sosyal medya hesapları üzerinden örgütün propagandasını yaptıklarının tespit edildiğini" aktardı.
Yerlikaya operasyonların, Cumhuriyet Başsavcılıkları ile Jandarma Genel Komutanlığı Terörle Mücadele Daire Başkanlığı koordinesinde; İl Jandarma Komutanlıklarınca düzenlediğini belirtti.
OPERASYONLAR NE ANLAMA GELİYOR?
Ortadoğu ile IŞİD ve benzeri örgütlerin faaliyetleri üzerine çalışmalar yapan araştırmacı Çağatay Cebe, örgütün Türkiye'deki son yıllardaki faaliyetlerini ve örgüte karşı operasyonları değerlendirirken "IŞİD'in Türkiye'deki varlığı eylemsellik değil, var olmaya çalışmakla ilgili" yorumunu yapıyor.
Örgütün Türkiye'den Suriye ve Irak'taki faaliyetlerine destek çabasına dair ise şu yorumu yapıyor:
"Suriye ve Irak'ta örgüte kurulan baskılar, Türkiye'nin sınır hattını güçlendirmesi, Iraklı yetkililer ile yakın işbirliği, örgütün çözümlenmesi sebebiyle artan kontrol mekanizmaları vb. gibi olgular, Türkiye'den Suriye ve Irak'a yardımları bir hayli güç hale getirdi. Bunun tek istisnası, tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye'de yaşayan örgüt çevresinin kripto parayla Suriye ve Irak'takilere yardım göndermeleri."
BBC Türkçe'ye konuşan Cebe, hem resmi veriler hem de saha çalışmalarına dayanarak, "örgütün Türk vatandaşı kadrolarının aktif izleme, tutukluluk, gözaltı gibi süreçlere dahil olduklarını, ciddi eylemsel faaliyetlere giremedikleri" görüşünü dile getiriyor.
Getty Images2015 yılında Suriye'nin Rakka kentindeki bir IŞİD üyesi
Son dönemdeki operasyonlarda tutuklananların kaçının Türk kaçının yabancı uyruklu olduğuna dair resmi bir açıklama yapılmadı.
Ancak geçmiş yıllardaki operasyonlarda, önemli bir oranda yabancı uyruklu şüphelinin tutuklandığı görülüyor.
Araştırmacı Cebe, "elde yeterli veri bulunmamakla birlikte operasyonlarda yakalananların bir bölümünün Türkiye'ye gizlenmek için gelen örgüt üyeleri olduklarının varsayılabileceğini" söylüyor:
"Örgüt, ABD ve AB gibi dışarıya kapalı olmayan devletlere gitmeye çalışıyor. Buralarda eylem olmasa bile yaşama gayesi güdüyor. Türkiye de benzer bir konumda.
"IŞİD, fırsat bulduğu her yere gitmeye çalışıyor. Meksika sınırından Amerika'ya mülteci gibi giren Tacikistanlılar vardı. Veyahut Ukrayna'daki savaş sebebiyle AB'ye mülteci gibi göç eden başka IŞİD üyeleri. Belirtmekte fayda var; örgütün saldırı yöntemi de fırsat bulduğu yerde gerçekleştirmek üzerine."
Cebe, Türkiye'deki faaliyetlerini analiz ederken örgütün son dönemde yeni bir Türkçe medya organı kuracağını duyurduğunu da aktarıyor.
ÖRGÜTÜN KÜRESEL ÇAPTA EYLEMLERİ YÜKSELİŞTE Mİ?
2014 yılında "halifeliğini" ilan eden örgüt, en güçlü olduğu dönemde Suriye ve Irak'ın geniş kesimlerini kontrolü altında tutuyordu.
Birçok ülkede de saldırılar düzenliyordu.
Ancak 2017 itibarıyla kontrolü altındaki toprakların % 95'ini kaybetti.
2019'da ise Suriye'de elinde kalan son toprağı Bağuz köyü de elinden çıktı.
BBC İzleme Servisi'nden Barry Marston'ın analizine göre 2018'den 2023'e kadar IŞİD'in üstlendiği saldırılarda düşüş yaşanırken 2024'te ise bir önceki yıla kıyasla artış gerçekleşti.
Dünya çapında IŞİD, 2023'te ayda ortalama 78 saldırı üstlenirken 2024'te ise aylık ortalama 112 saldırı üstlendi.
Geçen yıl içinde örgüt, aralarında Almanya, İsviçre, Belçika, Türkiye, Sırbistan, Rusya, Azerbaycan, Umman, İran ve Uganda'nın da bulunduğu 20'den fazla ülkede saldırılar düzenlediğini öne sürdü.
Örgütün üstlendiği en büyük saldırılar ise İran ve Rusya'da gerçekleştirildi.
Getty Images27 Mart 2024'te Moskova'daki bir konser salonuna yönelik düzenlenen ve 145 kişinin yaşamını yitirdiği saldırıyı IŞİD üstlendi.
Marston, örgütün 2024'te, Türkiye ve Almanya'da belli bir süre sonra ilk kez saldırı üstlendiğini belirtiyor.
İŞİD'in üstlendiğini söylediği saldırıların üçte ikisinden fazlası Sahra altı Afrika'da gerçekleşti, Suriye'deki saldırılarında ise kayda değer bir artış oldu.
2024, örgütün "halifelik" ilanının onuncu yılına da denk geliyordu.
BBC İzleme Servisi'nin analizlerine göre Gazze'de 7 Ekim 2023'teki saldırılarla başlayan yeni süreçte, hem IŞİD hem de El Kaide'nin Batı ülkelerine yönelik saldırı çağrıları arttı.
Bununla birlikte, örgütün Batı'yı hedef alan saldırılarının yoğunlaştığı 2015-2017 dönemine kıyasla hâlâ çok daha zayıf olduğu düşünülüyor.
SURIYE'DEKİ DURUM ÖRGÜTÜ NASIL ETKİLEYEBİLİR?
2019 ve 2023 yılları arasında örgütün Suriye ve Irak'taki faaliyetleri yıldan yıla istikrarlı bir şekilde azaldı.
Grup üyelerinin ağırlıklı olarak orta Suriye'nin uzak Badia çöl bölgesinde üslendiği düşünülüyor.
2024 yılında ise örgütün Suriye'deki saldırılarında da artış yaşandı.
BBC İzleme Servisi'nin verilerine göre örgütün ülkedeki saldırıları bir önceki yıla göre üç kat arttı.
Örgüt, Suriye ordusu ve müttefiki güçlerine yönelik saldırılar düzenledi. En sık hedef aldığı grup ise Suriye Demokratik Güçleri (SDG) oldu.
Beşar Esad hükümetinin Aralık ayında düşmesinin ardından örgüt küçük çaplı bazı saldırılar düzenledi.
Rakibi Heyet Tahrir el-Şam (HTŞ) iktidarı ele geçirirken IŞİD ise "cihadını" sürdürme niyetinde olduğunu ilan etti.
IŞİD'in Suriye'deki yeni durumdan yararlanıp yeniden gücünü artırma çabasında olduğu anlaşılıyor.
