NATO'da Trump için gergin bekleyiş: Savunma harcamalarını artırmak mümkün mü, Türkiye ne diyor?

Getty ImagesDonald Trump

NATO, yeni ABD Başkanı Donald Trump'ın 20 Ocak'ta göreve başlamasını tedirginlikle bekliyor.

İlişkilerdeki ilk sınav savunma harcamaları olacak.

NATO'da mevcut karar göre üye ülkelerin gayrisafi yurt içi hasılalarının %2'sini savunma harcamalarına ayırmaları bekleniyor.

Trump, bu hedefin %5'e yükseltilmesini istiyor.

NATO Genel Sekreteri Mark Rutte de sık sık Rusya'nın savunma yatırımlarındaki artışına dikkat çekiyor.

Hatta geçtiğimiz günlerde müttefikleri "Savaşta değiliz ama barışta da değiliz" diyerek uyardı ve savunma harcamalarının artırılması çağrısında bulundu.

Ancak İttifak'ın Avrupa kanadında ve Kanada'da bu yeni hedefin gerçekçi olup olmadığı tartışılıyor.

NATO kulislerinde savunma harcamalarının %5'e çıkarılmasını destekleyen ülkelere rastlamak mümkün değil.

Genel kanı %2'nin üzerine çıkılması gerektiği ama %3'ün daha gerçekçi olduğu yönünde.

Türkiye, 2024'te %2.09 ile ilk kez hedefin üzerine çıktı.

BBC Türkçe'ye konuşan Türk yetkililer, Ankara'nın önümüzdeki yıllarda da %2 hedefinin üzerinde kalacağını tahmin ediyor.

NATO'nun savunma harcamaları konusunda son kararını Haziran ayına kadar vermesi bekleniyor.

TRUMP NE İSTİYOR?

Trump, seçim kampanyasının başında NATO'da politika değiştirme niyetini açıkça ortaya koydu.

Hatta savunma harcamalarını artırmayan ülkeleri Rusya'ya karşı savunmayacağını dahi ima etti.

Trump bu söylemi ilk kez 2018'deki NATO Zirvesi'nde kapalı kapılar ardında dile getirmişti.

Sonrasında 2022'deki bir etkinlikte bu bakış açısını tekrarladı.

Getty ImagesABD'de başkanlık seçimlerini kazanan Donald Trump 20 Ocak'ta ikinci kez başkanlık koltuğuna oturacak.

10 Şubat 2024'te Güney Carolina'daki seçim mitinginde ise bir adım daha ileri gitti.

Trump bu mitingde, mali yükümlülüklerini yerine getirmediğini düşündüğü NATO müttefiklerinden herhangi birine saldırması için Rusya'yı "teşvik edeceğini" söyledi.

Trump, NATO üyelerine hitaben "Ödemek zorundasınız! Faturalarınızı ödemek zorundasınız" dedi.

PAZARLIK TAKTİĞİ Mİ?

Brüksel'de Trump'ın ilk görev döneminde ortaya koyduğu öngörülemezliğe dikkat çekiliyor.

Bu bağlamda son çıkışlarının blöf mü gerçek mi olduğunu anlamanın zorlaştığı yorumları yapılıyor.

Trump'ın %5 çıkışı çoğu çevre tarafından pazarlık taktiği olarak değerlendiriliyor.

Trump'ın ilk görev döneminde yaptığı gibi şok etkisi yaratma ve çıtayı yüksekte tutarak hedefin mümkün olduğu kadar yukarı çıkmasını sağlama yaklaşımı izlediği yorumları yapılıyor.

Trump geçmiş dönemde de önce %4 vurgusu yapmış ancak sonrasında bu oran konusunda ısrarcı olmamıştı.

'SAVAŞTA DEĞİLİZ AMA BARIŞTA DA DEĞİLİZ'

Hollanda Başbakanı olduğu dönemde Trump'la yakın bir ilişki kuran NATO Genel Sekreteri Mark Rutte savunma harcamaları hedefinin artırılmasına yönelik çağrıları doğru buluyor.

Rutte, Ukrayna savaşından bu yana Rusya'nın savunma yatırımlarındaki artışa dikkat çekerek müttefik ülkeleri hareketlendirmeye çalışıyor.

Getty ImagesAlmanya Başbakanı Olaf Scholz ve NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, 14 Ocak'ta Baltık Denizi güvenliği ile ilgili bir toplantıda biraraya geldi. Toplantıda buradaki "Rus gölge filosuna" karşı operasyon kararı alındı.

Mesela 13 Ocak'ta Avrupa Parlamentosu Dışişleri Komisyonu'ndaki konuşmasında, "Savaşta değiliz ama barışta da değiliz" dedi.

Mevcut hedefi tutturma çabalarını takdir ettiğini söyleyen Rutte, bu konuşmada "Yüzde iki kesinlikle yeterli değil. Müttefiklerin önümüzdeki yıllarda güvende kalmak için %2'den çok daha fazla harcama yapması gerekecek" dedi.

Rutte, ABD'nin halen NATO'da harcanan tüm paranın %60'ından fazlasını üstlendiğini vurguluyor.

NATO'da yapılan hesaplar 2024'te müttefiklerin toplam savunma harcamalarının 1.4 trilyon dolar olacağına işaret ediyordu.

Bu miktarda ABD'nin payı yaklaşık 968 milyar dolar, diğer 31 ülkeninki ise toplam 507 milyar dolar olarak hesaplandı.

HANGİ ÜLKE NEREDE DURUYOR?

NATO kulislerinde de %5'i makul bulan bir isme rastlamak pek mümkün değil.

Hemen her ülke bu oranı tutturmanın siyasi ve ekonomik açıdan mümkün olmadığını vurguluyor.

Bununla birlikte genel kanı %2'nin de artık sürdürülebilir olmadığı yönünde.

İtalya Savunma Bakanı Guido Crosetto, 8 Ocak tarihinde yaptığı bir açıklamada tartışmalarla ilgili "Şu anda dünyadaki hemen hemen her ulus için imkansız olan %5 olacağını sanmıyorum" dedi.

Ancak yeni hedefin %2'den fazla olacağı yorumunu yaptı.

Almanya Başbakanı Olaf Scholz ve 23 Şubat'ta yapılacak erken seçimlerde halefi olma ihtimali bulunan Hristiyan Demokrat Birlik (CDU) lideri Friedrich Merz de hedefi gerçekçi bulmuyo

Merz, bir Alman televizyonuna yaptığı açıklamada, "Yüzde 2, 3 veya 5'lik hedeflerin temelde hiçbir önemi yok. Belirleyici olan kendimizi savunmak için gerekeni yapmamızdır" dedi.

Avrupa Parlamentosu Savunma Alt Komitesi Başkanı Marie-Agnes Strack-Zimmermann da Avrupa'nın harcamaları artırması gerektiğini söyledi ancak "keyfi" bir rakama odaklanılmasına karşı uyarıda bulundu.

Fransa'da da %5 hedefi, mali açıkların boyutu nedeniyle erişilemez olarak niteleniyor.

NATO'nun ikinci büyük ordusuna sahip olan Türkiye 2014-2024 döneminde ortalama yüzde 1.58 seviyesindeydi.

Türkiye, 2024'te %2.09'la ilk kez hedefin üzerine çıktı.

TÜRKİYE ARTIŞA DESTEK VERİYOR

Türkiye, mevcut güvenlik ortamında %2 oranının artırılmasını destekliyor.

Bununla birlikte yüzde 5 hedefi için belirlenmiş spesifik bir yaklaşım yok.

BBC Türkçe'ye konuşan Türk yetkililer, NATO'da bu yıl belirlenecek kabiliyet hedeflerine ulaşılabilmesi için zaten %2'nin olabildiğince üzerine çıkılması gerektiğinin altını çiziyor.

Aynı yetkililer, gerek F-16 modernizasyonu gerekse Eurofighter alımı gibi adımlarla Türkiye'nin %2'nin üstündeki konumunu önümüzdeki yıllarda da pekiştirerek sürdüreceği görüşündeler.

Türkiye, NATO'daki müttefiklerine savunma harcamalarına odaklanılan bir dönemde üye ülkeler arasındaki kısıtlamaların kaldırılmasının önemini de her fırsatta hatırlatıyor.

Türk yetkililere göre savunma harcaması kadar yetenek geliştirmek, üretim yapabilmek ve kuvvet yapısına katkıda bulunabilmek de önemli.

ÇÖZÜM YÜZDE 3 FORMÜLÜ MÜ?

Analizlerde en çok rastlanan oran ise %3.

Savaş senaryolarına hazırlıklı olunması gerektiğini belirten NATO Askeri Komite Başkanı Amiral Rob Bauer, Brüksel'de düzenlenen bir konferansta şöyle konuştu:

"Yeni planların uygulanabilir olması için gereken toplam oran gayrisafi yurt içi hasılanın %2'sinden çok %3'üne yakındır."

Yüzde 3 oranının Trump'ı tatmin etmeyeceğini düşünenler ise %3,5'e işaret ediyorlar.

Her iki oran da %5'e kıyasla makul görünse de tutturulması yıllar alabilir.

Getty ImagesTrump'ın 2019 yılında katıldığı bir NATO Zirvesi'nde liderler birarada

Savunma harcamalarına ilişkin %2 hedefi 2014'te belirlenmişti.

O tarihte hedefi sadece ABD, Yunanistan ve İngiltere tutturuyordu.

Aradan geçen 11 yıla rağmen bu hedefi hâlâ tutturamayan ülkeler var.

NATO'nun geçtiğimiz aylarda açıklanan son verileri, 2024'te 32 İttifak üyesinden 24'ünün hedefi aştığını gösteriyor.

Polonya %4.12'yle ilk sırada yer alırken bu ülkeyi Estonya (%3.43) ve ABD (%3.38) izliyor.

Yüzde 2'ye henüz ulaşamayan NATO üyeleri ise Hırvatistan (%1.81), Portekiz (%1.55), İtalya (%1.49), Kanada (%1.37), Belçika (%1.30), Lüksemburg (%1.29), Slovenya (%1.29) ve İspanya (%1.28).

YENİ ORAN NE ZAMAN NETLEŞECEK?

Konuya ilişkin tartışmalar Trump daha görevi devralmadan başladı.

Hatta Trump'ın ekibiyle Avrupalı müttefik ülkelerin yetkilileri arasında temas olduğu da medyaya sızdı.

Yeni orana ilişkin kararın bugünden yarına netleşmesi söz konusu değil.

Öncelikle her ülke kendi değerlendirmesini yapacak.

Bazı NATO üyesi Avrupa ülkeleri ikili ve çoklu temaslarla konuyu şimdiden masaya yatırıyor.

Sonrasında NATO içinde istişarelere geçilecek.

Konu öncelikle savunma bakanları düzeyinde ele alınacak.

Nihai kararın ise haziran ayında Hollanda'da yapılacak NATO Lahey Zirvesi'ne kadar verilmesi öngörülüyor.

Orana ilişkin kararın, NATO'daki her kararda olduğu gibi, oybirliğiyle alınması gerekiyor.